سامراء دراسة فی النشاة و البنیة السحمانیة (کتاب)کتاب «سامراء دراسة فی النشاة و البنیة السحمانیة»، تالیف صالح احمد العلی به زبان عربی درباره شهر سامراء می‌باشد. کتاب یکی از منابع مهم در امر حکومت عباسی و بنیان گذاری شهر سامراء در دوران سیطره ترکان بر دستگاه عباسیان می‌باشد. ۱ - ساختار کتابکتاب؛ شامل تقدیم، چهارده فصل می‌باشد. شیوه نگارش و بررسی کتاب بر اساس منابع دسته اول جغرافیایی و تاریخی می‌باشد و مولف برای در بیان مطالب کتاب از زمان مامون و بررسی حوادث آن کتاب خود را شروع کرده است. ۲ - گزارش محتوا۱. مبحث تقدیم کتاب به گزارش مختصری درباره شهر سامراء و تاسیس آن در قرن سوم هجری به دست عباسیان می‌پردازد. این که معتصم دستور داد این شهر ار در کنار بغداد برای اسکان دادن سپاه ترک در آن بنا کنند. ۲. فصل اول کتاب با نام «المصادر» به مصادری که در تالیف کتاب از آن سود برده شده است، پرداخته است. کتب جغرافیایی و تواریخ عام، کتب ادبی و حدیثی را از جمله مصادر مولف در این بخش می‌توان برشمرد. [۱]
سامراء، صالح احمد على، ص۷.
۳. فصل دوم، کتاب با نام «المامون و اهل بغداد» به بخشی از اخبار زمان خلافت مامون عباسی و این که در این زمان امنیت تمام سرزمین‌های اسلامی را فرا گرفته بود و پایتخت عباسیان، بغداد نیز از این امر مستثنی نبود. مولف در ضمن بیان مطالب این فصل زندگی نامه مامون و بعضی از تاریخ حکومت وی را بیان داشته است مبحثی؛ همانند: بغداد قبل از خلافت مامون ، استقبال از مامون بعد از پیروزی بر امین، توجهات مامون و نشر علوم،...». [۲]
سامراء، صالح احمد على، ص۱۷.
۴. فصل سوم کتاب، با نام «المعتصم و الجیش» به گزارشی از خلافت معتصم عباسی و حواشی آن می‌پردازد. در این بخش مبحثی؛ همانند: معتصم و حکومت، سپاه بغداد در زمان او، خراسانیون،. . می‌پردازد. [۳]
سامراء، صالح احمد على، ص۳۷.
۵. فصل چهارم کتاب، «البحث عن المکان و اختیار الرقعة» می‌باشد، در این فصل به مباحث؛ همانند غرض خلفا از تاسیس شهرهای جدید و چگونگی انتخاب مکان این شهرها، و چگونگی انتخاب شهر سامراء پرداخته است. [۴]
سامراء، صالح احمد على، ص۵۷.
۶. فصل پنجم کتاب، «المنطقه و معالم‌ها» نام دارد. به مناطق اطراف سامرا و محل‌های این شهر پرداخته است. مصالبی؛ همانند: کرخ، دور، قصر اشناس، الماحوزة جعفریة... می‌پردازد. «کرخ از مناطقی است که در جنوب منطقه «دور» واقع شده است. و اسم کامل آن کرخ فیروز نام دارد. معنای آن آرامی و یکی از قلعه‌های زمان ساسانیان می‌باشد....». [۵]
سامراء، صالح احمد على، ص۶۵.
۷. فصل ششم کتاب، «التخطیط و التشیید» به طریقه قرار گرفتن بناها و مهندسی این شهر پرداخته و ابنیه ساخته شده در این شهر را آورده است. مکان‌هایی؛ همانند: جامع معتصم، جامع متوکل، مساجد محلات،... [۶]
سامراء، صالح احمد على، ص۸۵.
۸. فصل هفتم «قصور الخلفا» نام دارد. در این فصل به قصرهای ساخته شده خلفا در این شهر پرداخته شده است. [۷]
سامراء، صالح احمد على، ص۱۱۱.
۹. فصل هشتم، «قصور متوکل و منشآته» نام دارد. [۸]
سامراء، صالح احمد على، ص۱۲۷.
۱۰. فصل نهم، «العباسیون و العلویون» نام دارد که مناطقی که علویون در آنها زندگی می‌کردند، پرداخته است. [۹]
سامراء، صالح احمد على، ص۱۳۷.
۱۱. فصل دهم، «اهل الدواوین و الوجهاء» نام گرفته که مبحثی؛ همانند: دیوانسالاران و رجال اداری در عهد عباسیان،... پرداخته است. [۱۰]
سامراء، صالح احمد على، ص۱۴۳.
۱۲. فصل یازدهم، «منازل المغاربة و العرب» می‌باشد که به پادگان‌های موجود در این شهر پرداخته است. ۱۳. فصل دوازدهم «الخراسانیون» نام دارد که در سامراء بودند و از مناطقی؛ همانند فراغنه و اشروسنیه بودند، پرداخته است. ۱۴. فصل سیزدهم کتاب، «الاتراک و منازلهم» نام دارد که مختص بحث ترکان و چگونگی جای دادن آنان در سامراء است. ۱۵. فصل چهاردهم کتاب، به بحث سامراء بعد از انتقال خلافت به بغداد پرداخته است. کتاب یکی از کتب و منابع پژوهشی در مورد عباسیان و مخصوصا دروان مامون و معتصم می‌باشد. در این کتاب گزارشات خوبی از شیوه زندگی مردم در بغداد و سامراء و محلات و شیوه ساخت بناها و قصرها و مساجد در زمان عباسیان به دست می‌دهد. چگونگی تشکیل این شهر و شهرهای جدید تاسیس در این شهر و اخبار تشکیلات اداری و دیوانسالاری عباسیان از اطلاعات مفیدی است که در این کتاب می‌توان به آن دست یافت. ۳ - وضعیت کتابکتاب دارای پاورقی و ارجاعات بوده و عاری از فهرست منابع و ماخذ می‌باشد و در پایان کتاب فهرست مطالب کتاب قرار دارد. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |